آتشفشان پاریکوتین (Par&ampiacutecutin)؛ عجایب هفتگانه طبیعی دنیا - وبلاگ ماریانا

به گزارش وبلاگ ماریانا، آتشفشان پاریکوتین، آتشفشانی از نوع مخروط خاکستر به ارتفاع 424 متر است که در مکزیک در آمریکای شمالی واقع شده است. این آتشفشان در سال 1943 در دهکده ای به نام پاریکوتین آغاز به فوران کرد و فوران آن تا سال 1952 ادامه یافت. در نتیجه این رویداد، دانشمندان توانستند برای نخستین بار چرخه کامل زندگی یک آتشفشان را از تولد تا مرگ از نزدیک مطالعه نمایند. همین موضوع سبب شد تا نام پاریکوتین در زمان فعالیتش در لیست عجایب هفتگانه طبیعی هم ثبت گردد. برای آشنایی بیشتر با این آتشفشان و ماجرای شکل گیری آن در ادامه با خبرنگاران همراه باشید.

در بیستم فوریه سال 1943، کشاورزی به نام Dionisio Pulido در مزرعه ذرتش در دهکده پاریکوتین مکزیک مشغول به کار بود. او و خانواده اش در طول روز، سرگرم آماده شدن برای کاشت بهاره و سوزاندن و دسته دسته کردن علف های هرز و بوته ها و آماده کردن زمین برای کاشت بودند. در حدود ساعت 4 بعدازظهر پولیدو، همسرش را ترک کرد تا در مزرعه ای دیگر دسته دیگری از علفه ها را بسوزاند. زمانی که به زمین مورد نظر رسید، متوجه چیز عجیبی شد. بر بالای تپه ای کوچک در مزرعه، یک شکاف بزرگ با بیش از 180 سانتی متر عرض و 47 متر طول روی زمین ایجاد شده بود. ابتدا پولیدو چندان توجهی نشان نداد چرا که این شکاف بیشتر شبیه یک گودی عمیق بود. تا اینکه آغاز به کار کرد و ناگهان صدای غرشی در مزرعه پیچید. زمین آغاز به ترک خوردن کرد. پولیدو به طرف شکاف زمین برگشت و مشاهده کرد که سطح زمین در حدود دو متر بالا آمده و خاکستر از آن بیرون می ریزد. او بعدها مشاهداتش را چنین توصیف نموده است:

به سرعت، دود و خاکستر بیشتری با صدا از شکاف بیرون آمد. صداها بلند و ممتد بودند. بوی گوگرد در فضا پیچیده بود.

پولیدو کم کم از این رویداد ترسید و کوشش کرد تا همسر و فرزندانش را پیدا کند اما نتوانست. او بعلاوه سعی داشت دسته ای از گاوهای خود را نجات دهد اما آن ها هم ناپدید شده بودند. او مأیوس و ناراحت از اینکه دیگر نمی توانست خانواده اش را ببینید، سوار بر اسب شد و به طرف شهر تاخت. در شهر، بسیار شاد شد چرا که خانواده و دوستانش را پیدا کرد که منتظرش بودند. پولیدو می گوید:

آن ها ترسیده بودند و فکر می کردند من مرده ام.

آنچه در مزرعه ذرت پولیدو اتفاق افتاده بود، تولد یک آتشفشان نو بود. حادثه ای که در پاریکوتین رخ داد این موقعیت را برای دانشمندان فراهم کرد تا از تولد تا خاموشی یک آتشفشان را از نزدیک مشاهده و آنالیز نمایند. آنچه که آن ها از این رویداد آموختند، به درک بهتر قدرت نهفته در اعماق زمین یاری کرد.

دومین روز فوران آتشفشان پاریکوتین

کمربند آتشفشانی Trans-Mexican

شهر پاریکوتین در قلب کمربند آتشفشانی ترانس مکزیک که نهصد کیلومتر از شرق تا غرب جنوب مکزیک کشیده شده، واقع شده است. این کمربند شامل رشته کوه سیرا نوادا (Sierra Nevada) می گردد که مجموعه ای از آتشفشان های خاموش در آن قرار دارند. هزاران منفذ آتشفشانی و مخروط خاکستر هم در این کمربند آتشفشانی وجود دارند. فعالیت های آتشفشانی در طی میلیون ها سال، فلاتی مرتفع و صخره ای در ناحیه ایجاد نموده است. خاک منطقه به خاطر پایه و اساس آتشفشانی، طیف وسیعی از عناصر را در خود جای داده که به وسیله گیاهان به راحتی جذب می شوند. به همین علت این خاک بسیار حاصل خیز است. این خاک حاصل خیز در کنار بادهای مرطوبی که از اقیانوس آرام می وزند، این کمربند آتشفشانی را به حاصل خیزترین زمین های کشاورزی مکزیک تبدیل نموده اند.

با وجود سابقه طولانی این کمربند در فعالیت های آتشفشانی، اهالی پاریکوتین که از هفته ها قبل از فوران صداهایی می شنیدند گمان می کردند که صدای رعد و غرش آسمان است اما از نبود ابرهای بارانی در آسمان تعجب می کردند. آنچه که این صدا را ایجاد می کرد، حرکت ماگما یا همان مواد مذاب در زیر زمین بود. در نهایت اهالی متوجه صداها و جنبش هایی در زیر زمین شدند که از وقوع این حادثه خبر می داد.

پس از این ظهور شگفت انگیز و ترسناک، آتشفشان به سرعت رشد کرد. سلدونیو گوتیرز (Celedonio Gutierrez) کسی بود که اولین شب پس از وقوع حادثه چشم انداز را از شهر مشاهده نموده بود. او درباره این رویداد می گوید:

زمانی که شب فرا رسید، ما صداهایی مانند امواج دریا می شنیدیم، شعله های قرمز آتش در دل سیاهی شب زبانه می کشیدند. ارتفاع برخی از آن ها تا 800 متر یا بیشتر هم می رسید. شراره ها پس از فوران مانند بارانی شبیه به آتش بازی روی زمین می ریختند.

این آتشفشان با بیرون راندن سنگ های آتشفشانی کوچک و بزرگ رشد می کرد. این سنگ ها ابعاد متفاوتی داشتند از میزان یک گردو گرفته تا میزان های بزرگ تر مانند بمب های آتشفشانی. این سنگ ها زمانی که از دهانه به بیرون پرتاب می شوند، مذاب هستند از این رو هنگام خروج، خطوط نورانی سهمی واری در آسمان ایجاد می نمایند تا به زمین برسند. خروج سنگ های آتشفشانی و ریختن آن ها به اطراف محل فوران، مخروط شیب داری ایجاد می نماید که به آن مخروط خاکستر می گویند. در کمتر از 24 ساعت، مخروط آتشفشان پاریکوتین تا بیش از 50 متر رشد کرد. در شش روز بعد، این ارتفاع دو برابر شد.

توجه جهانی به آتشفشان پاریکوتین

در ماه مارس یعنی یک ماه بعد از آغاز فوران آتشفشان، William F. Foshag، زمین شناس و کانی شناس آمریکایی از موزه ملی آمریکا به منطقه رسید. او به همراه همتای مکزیکی خود یعنی دکتر Jenaro González-Reyna، چندین سال بعد از فوران را به جمع آوری مستندات درباره چرخه زندگی آتشفشان گذراندند. او مسئول جمع آوری تعداد زیادی از نمونه ها و عکس هایی از آتشفشان بود که هنوز هم دانشمندان هنگام مطالعه و تحقیق درباره آتشفشان ها از آن ها استفاده می نمایند.

این ظهور ناگهانی یک آتشفشان نو، توجه همه جهان را به خود جلب کرد. وبلاگ ماریانا روزنامه ها و مجلات به منطقه هجوم آوردند. مجله زندگی تصویری از Foshag به همراه آتشفشان در پس زمینه تصویر به چاپ رساند. خلبانان هنگام پرواز در نزدیکی آتشفشان آن را به مسافران نشان می دادند تا مسحور شگفتی آن شوند. هالیوود هم بیکار ننشست و در صحنه هایی از فیلم Captain from Castile، آتشفشان را به تصویر کشید.

گرچه شاید اهالی منطقه پاریکوتین به خاطر بازی کردن در فیلم به اسم سیاهی لشکر شاد بودند اما این آتشفشان خسارات جبران ناپذیری به همراه داشت. در ژوئن 1943، گدازه ها به سمت دهکده ای جریان یافتند که تخلیه شده بود. چند ماه بعد این گدازه ها به شهر سن خوآن (San Juan) که در همان نزدیکی بود رسید. در نهایت آنچه از شهر باقی ماند، برج های کلیسایی بودند که بر بالای دریایی از گدازه قرار گرفته بودند؛ دریایی ناهموار و خروشان که پس از توقف، مساحتی در حدود 26 کیلومترمربع را پوشاند.

انواع آتشفشان

آتشفشان ها از سه نوع اصلی تشکیل شده اند. دانشمندان گاهی ابرآتشفشان ها را هم به اسم نوع چهارم آتشفشان در نظر می گیرند.

آتشفشان سپری (Shield volcanoes)

از روی هم قرارگرفتن روانه های متوالی آتشفشان، ساختمان مدور کم ارتفاعی شبیه سپر تشکیل می گردد که قطر آن معمولا به چند ده کیلومتر می رسد و به آن آتشفشان سپری می گویند.

در این نوع آتشفشان، ماگما از یک نقطه خارج می گردد و به صورت مخروط های پهنی که دارای شیب دامنه ای بسیار کم هستند، در سطح زمین ظاهر می گردد. این نوع آتشفشان دارای ماگمای رقیق و فقط از نوع ماگمای خالص است. آتشفشان های هاوایی از این نوع هستند.

آتشفشان چینه ای (Stratovolcano)

این آتشفشان ها شدیدترین و خطرناک ترین انواع آتشفشان هستند. آتشفشان چینه ای یا آتشفشان ترکیبی، آتشفشانی مرتفع و مخروطی شکل است که از روی هم قرار گرفتن لایه (استراتا)های سفت شده ای از گدازه، تفرا، سنگ آذرین و خاکستر آتشفشانی به وجود آمده است. مشخصه آتشفشان های چینه ای برخلاف آتشفشان های سپری، شیب زیاد و فوران های انفجاری آن است. گدازه ای که از دهانه این نوع آتشفشان جاری می گردد به علت چسبناکی و ناروانیش خیلی زود سرد شده و پیش از آن که مسافت زیادی را بپیماید سخت می گردد. این آتشفشان ها فوران های انفجاری دارند و سپس برای چند دهه یا چند قرن خاموش می شوند. دو آتشفشان کراکاتوآ با فوران فاجعه بارش در سال 1883 و وزوو که فوران سال 79 میلادی آن منجر به نابودی شهرهای پمپئی و هرکولانیوم شد از این نوع بودند.

مخروط خاکستر

مخروط خاکستر یا مخروط سیندر، کوه آتشفشانی ای به نسبت کوچک و یا تپه ای مخروطی شکل است که بر اثر خروج مواد آذرآواری از یک دودکش و روی هم قرار گرفتن آنها و خاکسترهای آتشفشانی ایجاد می گردد. آتشفشان پاریکوتین از این نوع است که به شکل ناگهانی ظاهر شده و کوهی مخروطی شکل با دامنه های شیب دار ایجاد نموده است. این آتشفشان ها معمولا کمتر از یک دهه فعالیت می نمایند و بعد خاموش می شوند و هرگز فوران نمی نمایند. فورانه ای چنین آتشفشان هایی فوران استرومبولی (Strombolian Eruption) نامیده می گردد چرا که در این حال، گدازه ها از منفذی آتشفشانی شبیه به آتشفشان استرومبولی در ایتالیا فوران می نمایند.

خاتمه عمر آتشفشان

آتشفشان پاریکوتین در سال های اولیه بسیار فعال بود و تا ارتفاع 424 متری رشد کرد. آن سال در زمان اوج فعالیت های آتشفشان، خاکسترهای آن تا 300 کیلومتر دورتر یعنی شهر مکزیکوسیتی می رسیدند. به مرور با گذر زمان فعالیت آتشفشان کمتر شد و در نهایت در سال 1952 خاموش شد. این آتشفشان خسارات زیادی به بار آورد. تا چندین کیلومتر اطراف آتشفشان، زمین ها و محصولات کشاورزی از بین رفته بودند. صدها نفر از مردم در مکان های دیگری اسکان داده شده بودند و باید در پی محل زندگی و کسب عایدی نوی می گشتند.

امروزه این آتشفشان، خاموش است. گردشگران می توانند در سفر به شهر Angahuan که در همان نزدیکی واقع شده است و از فوران آتشفشان در امان مانده، از آن بازدید نمایند. این مکان بااسم بالکنی رو به پاریکوتین نامیده می گردد. از این منطقه و از بالای یک کوه، هم آتشفشان خاموش و هم بسترهای گدازه در کنار برج های به جامانده از کلیسای سن خوآن قابل مشاهده هستند. برج زنگ کلیسا چون نگهبانی تنها در دریایی از گدازه خاموش قرار گرفته و اکنون بخشی از یکی از عجایب هفتگانه طبیعی جهان است.

حقایقی جالب درباره آتشفشان پاریکوتین

این آتشفشان، نام خود را از نام دهکده پاریکوتین گرفته که زیر گدازه های آتشفشان، سوخته و از بین رفته است.

همه اهالی این دهکده به یکی از منطقه ها خالی از سکنه همان اطراف منتقل شدند. تنها سه نفر در جریان فوران این آتشفشان، جان خود را از دست دادند.

یک فعالیت آتشفشانی بزرگ در فوریه سال 1952 در این آتشفشان مشاهده شد که شدیدترین فعالیت ثبت شده در تاریخ آتشفشان پاریکوتین بود.

گدازه های فوران نموده از آتشفشان، مساحتی معادل 50 کیلومترمربع از زمین های اطراف را در مدت 9 سال پوشاندند. تجمع گدازه ها در اطراف منفذ آتشفشانی، کوهی مخروطی شکل را ایجاد کرد.

امروزه این آتشفشان مخروط خاکستر، ارتفاعی معادل 424 متر دارد و تا کنون کاملا خاموش بوده است.

قبل از پاریکوتین، مکزیک در سال 1759 هم شاهد تشکیل آتشفشان Jorullo بود. این آتشفشان در جنوب غربی مزرعه پولیدو قرار داشت.

با این حال، این آتشفشان پاریکوتین بود که برای دانشمندان و متخصصان آتشفشان این فرصت را فراهم کرد تا تولد، زندگی و مرگ یک آتشفشان را مطالعه نمایند. مرگ یک آتشفشان به معنای خاموشی و خاتمه فوران آن است.

این آتشفشان، فوران استرومبولی داشت که فوران گدازه های بازالتی از یک منفذ آتشفشانی است و یک مخروط خاکستر را تشکیل می دهد.

این آتشفشان در حدود 4000 حیوان مزرعه را از بین برد و در حدود 500 اسب به علت استنشاق خاکسترهای آتشفشانی جان خود را از دست دادند. بسیاری از انسان ها هم بر اثر این آتشفشان با مشکلاتی مانند التهاب و ناراحتی های چشم و احساس خفگی در پی استنشاق خاکسترهای آتشفشانی روبرو شدند.

باران، کوه مملو از خاکستر را شست اما انتشارات آذرآواری، آبگیرها را خراب کردند و زمین های اطراف پاریکوتین و سن خوآن را از بین بردند.

بسیاری از افراد، احشام و زمین های کشاورزی خود را از دست دادند و به اموالشان صدمات جبران ناپذیری وارد شد. زمین های کشاورزی اطراف آتشفشان به علت اندازه زیاد خاکستر، نابارور و غیرحاصلخیز شدند.

زمانی که فعالیت های آتشفشانی خاموش شد، زندگی گیاهی و جانوری منطقه تا حدودی به حالت قبل برگشت.

این آتشفشان در دسته آتشفشان های مونوژنتیک قرار می گیرد به این معنا که دیگر فوران نخواهد کرد.

امروزه این پدیده زمین شناسی به یکی از جاذبه های گردشگری مشهور تبدیل شده است. راه های پرپیچ وخم، خاک سیاه و براق، فضای آرام و ساکت اطراف و نمای شگفت انگیز آتشفشان توجه هر دوستدار طبیعتی را به خود جلب می نماید. دامنه های 8/2 کیلومتری آتشفشان مکان مناسبی برای گشت وگذار کوهنوردان هستند. اسب سواری، پیاده روی، قدم زدن روی گدازه های منجمد و بالا رفتن از کوه و تماشای دهانه آتشفشان، تجربیات منحصربه فردی برای دوستداران پدیده های طبیعی هستند. به علتی این زیبایی های طبیعی و تاریخچه مجذوب کننده و هم کسب اسم جوان ترین آتشفشان آمریکا، این مکان به درستی به اسم یکی از عجایب هفتگانه طبیعی جهان انتخاب شده است.