عذرخواهی در اسلام - وبلاگ ماریانا

به گزارش وبلاگ ماریانا، در آموزشهای اسلامی تأکید فراوان شده است که انسان با انجام تکلیف در برابر خدا و خلق، کرامت نفس خویش را حفظ نماید. زیرا در صورتی که در انجام وظیفه کوتاهی نماید بطور فطری احساس احتیاج به عذرخواهی پیدا می نماید و این

نویسنده: ابوالقاسم حسینی

در آموزشهای اسلامی تأکید فراوان شده است که انسان با انجام تکلیف در برابر خدا و خلق، کرامت نفس خویش را حفظ نماید. زیرا در صورتی که در انجام وظیفه کوتاهی نماید بطور فطری احساس احتیاج به عذرخواهی پیدا می نماید و این فرآیند موجب کاهش کرامت نفس و ذلت او می گردد.(1) امام صادق و علی علیهماالسلام بر این واقعیت تأکید می نمایند و تکرار کوتاهی در انجام وظیفه را که منجر به عذرخواهی گردد، به اسم علامت نفاق معرفی می نمایند (2) و بی احتیاجی از عذرخواهی را بهتر از اقدام صادقانه آن می دانند.(3)

اگر انسان چنین کنترلی بر خود نداشته باشد، در صورتی که کاری بر خلاف دستورات الهی انجام دهد باید به گناه خودش اقرار و طلب بخشش نماید و همین اقرار به مقدار زیاد موجب جبران خواهد بود (4) و حتی مقدار جبران در برخی موارد ممکن است به حدی باشد که چنین تلقی گردد که هرگز گناهی انجام نشده است.(5)

در روابط بین فردی هم چنانچه فرد نسبت به مردم کوتاهی نماید یا حقوقی از آنها را ضایع نماید موظف است اقرار نماید و عذرخواهی کند. نکته بسیار مهّم این است که در این موارد طرف مقابل هم موظف است عذر او را بپذیرد. امام سجاد علیه السلام دستور می دهد در صورتی که فردی از سمت راست ترا دشنام دهد و به سمت چپ برود و عذرخواهی نماید عذر او را بپذیر.(6)

رسول خدا هشدار می دهد کسی که عذر دیگران را نپذیرد شفاعت من شامل حال او نمی گردد.(7)

این اصل ابعاد مختلف عقلانی، عاطفی و رفتاری دارد. احتیاج به جبران گذشته، یک جنبه عقلانی است و از نظر عاطفی هم بر طرف مقابل اثر می گذارد و چون خود یک رفتار تازه است می تواند موقعیتی تازه را هم به وجود آورد.

بسیاری از حالات اضطرابی و افسردگیهای واکنشی ناشی از قصور فرد در انجام وظیفه نسبت به خداوند یا مردم می باشند. این موقعیت با توجه به نقش سرزنش نماینده فطرت، به اسم یک عامل اضطراب انگیز و افسردگی زا وارد عمل می گردد. چنانچه فرد با کاربرد این اصل، اقدام به شکستن حلقه معیوب موجود نکند، احتمالاً اضطراب بیشتری به وجود خواهد آمد.

اقرار به گناه هم در پیشگاه خداوند و هم در پیشگاه مردم، می تواند خود به خود فشار روانی موجود را کاهش دهد. توجه به طیف وسیع جبران در آموزشهای اسلامی که گناهان را به حق الله، حق الناس و ظلم به نفس تقسیم بندی می نمایند و راه اختصاصی جبران را در هر مورد نشان می دهند می تواند و باید به اسم روش روان درمانی مورد استفاده قرار گیرد و فرد نسبت به پذیرش توبه اش اطمینان داده گردد.

تأکید بر پذیرش عذر به وسیله طرف مقابل، خودآموزش بسیار جالبی است که در ترمیم مسائل بین فردی می تواند یاری نماید. وقتی به خاطر آوریم که چنانچه طرف مقابل از پذیرش عذر سرباز زند، به اسم یک فرد خاطی که بر خلاف توقع و خواست پیامبر اسلام (ص) عمل می نماید مطرح می گردد؛ فرد عذرخواهنده می تواند مسرور باشد که به تکلیف عقلانی وجدانی و الهی خود عمل نموده است، و در نتیجه اضطراب او از بین خواهد رفت.

در برنامه ریزی زندگی سالم، تربیت و مدیریت هم این اصل با معیارهایی که ذکر شد می توان و باید مورد استفاده قرار گیرد.

پی نوشت ها :

1- قال ابو عبدالله علیه السلام: لا ینبغی للمؤمن ان یذل نفسه، قلت: بما یذل نفسه؟ قال: لا یدخل فیما یعتذر منه. امام صادق (ع) فرمودند: برای مؤمن شایسته نیست که خویش را خوار نماید. گفتم چگونه خود را خوار سازد. فرمود در کاری که باید از آن عذرخواهی نماید وارد نگردد. وسائل الشیعه، ج11، ص 425.

2- ایاک و ما تعتذر منه فان المؤمن لایسئ و لا یعتذر و المنافق یسئ کل یوم و یعتذر. بپرهیز از آنچه که باید از آن عذرخواهی کنی. زیرا مؤمن بدی نمی نماید و عذر هم نمی خواهد ولی منافق هر روز بدی می نماید و عذر می خواهد. وسائل الشیعه، ج11، ص425.

3- عن امیرالمؤمنین علیه السلام انه قال: الاستغناء عن العذر اعز من الصدق به: امیرالمؤمنین علیه السلام: بی احتیاجی از عذر بهتر از این است که در عذرخواهی صادق باشد. وسائل الشیعه، ج11، ص 425.

4- و سئل عن خیار العباد، فقال علیه السلام الذین اذا احسنوا استبشروا و اذا اساووا استغفروا و اذا اعطوا شکروا و اذا ابتلو صبروا و اذا غضبوا عفوا: از امام رضا علیه السلام در خصوص برترین بندگان خدا سوال شد. فرمود: کسانی هستند که هر گاه نیکی نمایند خرم شوند و هر گاه بدی نمایند آمرزش خواهند و هرگاه عطا شوند شکر گزارند و هر گاه بلا ببینند صبر نمایند و هر گاه خشم نمایند درگذرند. تحف العقول، ص 469.

5- التائب من الذنب کمن لا ذنب له: کسی که توبه نماید مانند کسی است که اصلاً گناه ننموده است. رسول خدا (ص) درج گهر، ص 43.

6- عن ابی الحسن، عن آبائه علیهم السلام فی حدیث ان علی بن الحسین علیه السلام قال لولده: ان شتمک رجل عن یمینک ثم تحول عن یسارک فاعتذر الیک فاقبل عذره وسائل الشیعه، ج8، ص 553.

7- عن جعفر بن محمد، عن آبائه علیهم السلام فی وصیه النبی صلی الله علیه و آله و سلم لعلی علیه السلام قال: یا علی من لم یقبل من متنصل عذرا صادقا کان او کاذبا لم ینل شفاعتی: (ترجمه در متن) وسائل الشیعه، ج8، ص 553.

منبع :حسینی، ابوالقاسم، (1378)، اصول بهداشت روانی: آنالیز مقدماتی اصول بهداشت روانی، روان درمانی و برنامه ریزی در مکتب اسلام، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشرمنبع: راسخون